Y GOSODIAD

BETH NAD YDYM YN EI WYBOD:

• A yw'r dechnoleg yn gweithio pan fydd yn cael ei rhoi yn ei lle, gan ei bod yn barth arddangos ar gyfer datblygiad masnachol i ddangos parodrwydd masnachol y dyfeisiau. Os bydd yn gweithio, ble fydd y prosiect ynni llif llanw nesaf yn cael ei leoli ar Ynys Môn ac ar ba gost? Os nad yw'n gweithio, mae'r Strategaeth Ynni Busnes a Diwydiannol yn mynnu bod gan Morlais gynllun datgomisiynu ond a fydd digon o arian yn dal ar gael ar gyfer ad-dalu a chael gwared ar seilwaith?
• Mae'r dyfeisiau hyn sy’n arnofio yn gwbl enfawr....mae rhywun yn gobeithio eu bod nhw’n ddiogel ac yn gadarn mewn ardal o stormydd gaeaf ffyrnig rheolaidd (Storm Emma Mawrth 2018 - Wedi Dinistrio Marina Caergybi) a/neu yn gydnaws â weithgareddau hamdden arfordirol sylweddol yn yr haf megis:

• Mae arforgampau - arfer unigolion sy'n llywio o amgylch pentiroedd creigiog ac yn neidio i'r môr - yn weithgaredd poblogaidd a bywiogol. Mae arforgampau ar gael yn Ynys Môn ac mae llawer o ganolfannau gweithgareddau awyr agored yn cynnig teithiau arforgamapu ar Ynys Môn.
• Mae gan Ynys Môn gymuned hwylio lewyrchus. Mae'r ynys yn gartref i chwe chlwb hwylio sy'n darparu ar gyfer hwylio dingis arfordirol i hwylio ar y môr, gan gynnwys ras Rownd Môn sydd wedi digwydd ers 1966 ac sy'n gylchfordaith ddi-stop o'r Ynys. Mae llawer o arfordir Ynys Môn yn destun symiau isel i gymedrol o weithgarwch cychod hamdden ger y lan. Mae gan y clwb hwylio Brenhinol wrthwynebiadau sylweddol i Brosiect Morlais. Cliciwch y ddolen am ragor o wybodaeth Gweld y llythyr gwrthwynebu
• Ynys Môn yw un o brif gyrchfannau deifio'r DU. Mae llawer o'r mannau deifio mwyaf poblogaidd ar Arfordir Gorllewinol Ynys Môn o amgylch y Fangs i Oleudy Ynys Lawd sy'n ffurfio cyfres o fornentydd a riffiau suddedig.
• Mae gan Ynys Môn gymuned syrffio sy'n tyfu. Mae lleoliadau syrffio gorau'r ynys ar yr arfordir sy'n wynebu'r de-orllewin.
• Mae Ynys Môn yn gyrchfan boblogaidd ar gyfer caiacio môr i ddechreuwyr a phadlwyr profiadol. Mae'r ardal o fôr o amgylch Ynys Gybi gan gynnwys yr MDZ yn boblogaidd iawn ac mae'n un o'r rhai mwyaf heriol a mawreddog nid yn unig yn y DU ond yn adnabyddus yn fyd-eang. Cliciwch y ddolen am ragor o wybodaeth: Gweld y llythyr gwrthwynebu

• Mae un o'r sefydliadau mwy sy’n gwrthwynebu wedi codi pryder hollbwysig am berthnasedd Prosiect Morlais. Mae tystiolaeth bod prosiectau tebyg eraill eisoes wedi dod i ben oherwydd costau uchel, effeithlonrwydd isel, methiant mecanyddol yn eu lle ac effeithiau amgylcheddol uchel dyfeisiau llanw fel y SeaGen Skerries aflwyddiannus (Ynys Môn) a phrosiectau ynni llanw ramsey Sound (Sir Benfro)
• Mae Morlais yn dadlau y bydd y prosiect hwn yn creu 100 o swyddi lleol cynaliadwy dros 10 mlynedd cyntaf y prosiect. Ond a fydd mewn gwirionedd? Mae Morlais wedi nodi y bydd y dyfeisiau'n dod drwy long yn uniongyrchol o Amsterdam, Belfast ac ati, er nad ydynt wedi datgan pa elfennau o'r dyfeisiau hyn a gyflenwir yn lleol?. Mae Orthios Power (Anglesey) Ltd - sydd wedi'i leoli yn hen Ffatri Alwminiwm Môn) yn amcangyfrif y byddai ei chynigion (sydd eisoes wedi'u cymeradwyo gan yr adran gynllunio) yn cefnogi Cymru'n sylweddol i ddod yn genedl ddiwastraff erbyn 2050 a disgwylir iddynt arwain y gwaith o greu 2,300 o swyddi yn ystod 5 – 6 blynedd a chynhyrchu gwerth ychwanegol gros o £2.1 biliwn. Bydd cynigion Orthios yn cael eu peryglu gan gynigion Morlais i gaffael tir Orthios o dan y TWA.
• Pa effaith fydd hyn yn ei gael ar dwristiaeth...a fydd pobl yn dod i weld y morluniau a'r tirweddau garw unwaith y byddant wedi'u gorchuddio â badau diwydiannol ac is-orsafoedd newydd. Fe wnaeth arolwg gan Gyngor Ynys Môn/Gwynedd ddarganfod bod 41% o ymwelwyr yn cael eu denu i'r rhanbarth gan y golygfeydd, y tirweddau a'r ardaloedd o harddwch naturiol, 19% gan y traethau a’r arfordiroedd a 18% gan fynediad i weithgareddau yn yr awyr agored.
• Mae'r adran o amgylch ardal Ynys Lawd yn boblogaidd iawn ac yn rhan o warchodfa RSPB bwysig ar gyfer ymgysylltu'n weithredol ag ymwelwyr gan ddenu tua 180,000 o ymwelwyr y flwyddyn. Mae’r ymwelwyr yn cael eu cefnogi gan sector hamdden a thwristiaeth lleol ffyniannus, gan gynnwys hunanarlwyo, gwely a brecwast a charafanio a gwersylla) sydd yn ei dro yn cefnogi cyflogaeth leol. Siawns os bydd Morlais yn cael y cyfle i ddiwydiannu'r ardal hwn o harddwch naturiol, yna gallai hyn fod yn arwydd o dranc i'r economi dwristiaeth a swyddi lleol y mae'n eu diogelu?

BETH RYDYM YN EI WYBOD:

• Mae un ddyfais ynni llanw sy’n arnofio yn unig yr un hyd ag uchder Pont Britannia, neu o’i roi mewn ffordd arall mae ddwy waith hyd Goleudy Ynys Lawd,a dyna'r darn y gallwch ei weld uwchben arwyneb y dŵr yn unig! Nawr mae hynny'n fawr!
• Teimlir nad yw Morlais wedi mynd i'r afael yn ddigonol â phryderon llawer o drigolion, busnesau lleol, sefydliadau masnachol a sefydliadau bywyd gwyllt ac mae hyn wedi arwain at yr arolygiaeth gynllunio'n gorfod trefnu gwrandawiad cyhoeddus TWA ym mis Rhagfyr 2020. At hynny, mae CNC bellach wedi anfon llythyr at Morlais mewn perthynas â'u cais am drwydded forol. Cliciwch y ddolen am ragor o wybodaeth: Gweld y llythyr
• Bydd Prosiect Morlais fel mae wedi’i gynllunio ar hyn o bryd yn effeithio ar rywogaethau a chynefinoedd sydd wedi cael eu gwarchod ers degawdau. Bydd yn dinistrio ardal o harddwch cenedlaethol eithriadol ac yn gwneud Ynys Lawd yn staen ar y dirwedd.
• Mae cais prosiect Morlais wedi datblygu yn y cysgodion ac wedi trawsffurfio o Brosiect Parth Arddangos Llif Llanw i brosiect seilwaith morol a thir masnachol a diwydiannol llawn, sy’n gwneud Cais am Orchymyn Gwaith Trafnidiaeth (TWA) yn ofynnol fel y gall Morlais brynu rhannau o dir yn orfodol ac yn gyfreithlon. (A yw'r cyhoedd yn gwybod yn iawn beth mae Morlais yn ei wneud, mae canfasio lleol yn awgrymu nad ydyn nhw!)
• Pe bai Morlais yn cael Trwydded Forol, byddai hyn yn arwain at osod a masnacheiddio hyd at 620 o ddyfeisiau ynni llanw sydd 1000m oddi ar arfordir gorllewinol Ynys Gybi (Ynys Môn). Gallai hyd at 120 o'r dyfeisiau oren llachar hyn gael eu gosod ar yr arwyneb (gallai 15 ohonynt fod yn tua 75m o hyd a tua 3.5m o uchder) gyda thyrbinau dŵr enfawr o dan yr arwyneb. Byddai’r dyfeisiau'n cael eu clymu i wely'r môr gyda cheblau/cadwyni metel enfawr ynghlwm wrth blinthau concrid. Byddai hyn yn denu hyd yn oed mwy o ddatblygwyr peiriannau ynni llanw byd-eang gan arwain at ddefnyddio hyd yn oed mwy o ddyfeisiau llanw ond ar raddfa fasnachol fwy fyth.
• Dywedodd Morlais, am gyfnod hir wrth y cyhoedd na fyddai unrhyw effaith weledol ar forlun a/neu thirwedd. Cynhaliodd Minesto (prosiect llanw o dan yr arwyneb cynharach tua 5Km o’r lan) asesiad effaith weledol ar yr un morlun ag yr oedd Minesto wedi'i asesu. Nododd asesiad effaith Minesto: “Mae'r môr yn gefndir pwysig yn y golygfeydd o’r goleudy sy'n cyfrannu at ei werth esthetig. Mae golygfeydd o'r môr a'r tŵr fel nodwedd pictiwrésg gyda'r môr fel cefndir yn cyfrannu at werth esthetig a hanesyddol y tyrau”. Sut y gall dau asesiad fod mor gwbl wahanol yn eu casgliadau?
• Pe byddai Morlais yn cael TWA, yna byddai naw cebl allforio tir enfawr (240MW o bŵer) yn dod i’r lan yn Bosom Abraham. Mae Morlais wedi datgan mai'r llwybr a ffefrir yw HDD (Drilio Cyfeiriadol Llorweddol) drwy’r gwely, fodd bynnag, os bydd hyn yn profi'n dechnegol anymarferol yna bydd pob cebl yn cael ei lwybro i fyny ymyl clogwyni gwarchodedig SSSI i’w gweld yn glir o Lwybr Arfordirol Ynys Môn ac i is-orsaf drydanol newydd ei hadeiladu yn Ynys Lawd. Bydd y ceblau o'r is-orsaf yn mynd o dan y ffyrdd (2 flynedd o oedi traffig gwrth-lif) o Gaergybi, drwy Borth Dafarch ac yn ymuno â'r grid cenedlaethol yn hen waith alwminiwm Môn. Ymhellach, nodir bod y ceblau a’r is-orsaf arfaethedig ar y lan yn darparu ar gyfer 180MW ond y capasiti ar y môr yw 320MW (240MW o Morlais a 80MW o Minesto Deep). Allwn ni edrych ymlaen at weld cylch arall o ‘ddiwydiannu ar y lan’ yn creu ail ergyd i fusnesau lleol, twristiaeth a'r amgylchedd?

A YW'N WERTH Y DRAFFERTH?

Gyda chost cynhyrchu ynni o dyrbinau gwynt ar y môr yn gostwng yn gyflym, ynghyd â Llywodraeth y DU yn cefnogi ynni tyrbinau gwynt yn sylweddol; dim ond 20 tyrbin gwynt fyddai eu hangen ar hyn o bryd i gynhyrchu uchafswm capasiti cynhyrchu 240MW Morlais, felly oni fyddai'n well defnyddio arian i gynyddu maint ffermydd gwynt presennol lle mae'r seilwaith a'r difrod amgylcheddol eisoes wedi digwydd neu'n cael ei fonitro'n weithredol? MAE cwestiynau sylweddol ynghylch perthnasedd parhaus prosiect Morlais o'i gymharu â'r niwed amgylcheddol hirdymor na ellir ei wrthdroi i raddau helaeth i'r ecosystemau ‘ar y lan ac yn y môr’ yn y cyffiniau a cholli ardal o harddwch naturiol a threftadaeth eithriadol.

Gweld cyflwyniad PDF llawn

GWELD PDF